Εκπαιδευτικά προγράμματα

5-3-2012
Τμήματα Δ1 και Δ3
Βότανα και μπαχαρικά
Υπεύθυνη εκπαιδευτικός: Ζηνοβία Μιχάλογλου (Γερμανικών)

Τίτλος του προγράμματος: "Βότανα και μπαχαρικά"

Στόχοι του προγράμματος:

Οι μαθητές να:

-  δουλεύουν ομαδοσυνεργατικά.

-  εξασκηθούν στην έρευνα. Να παρατηρούν, να καταγράφουν, να συλλέγουν και να οργανώνουν δεδομένα και πληροφορίες (αξιολόγηση και ταξινόμηση δεδομένων).

- προσεγγίσουν τη γνώση μέσα από την εμπειρία και το βίωμα.

- γνωρίσουν τα βότανα και τα μπαχαρικά, τις ιδιότητες και τις χρήσεις τους (π.χ. για την αντιμετώπιση ασθενειών ή ως εναλλακτικά καθαριστικά ή εντομοκτόνα φιλικά προς το περιβάλλον).

-  δουν τη φύση γύρω τους, να συνειδητοποιήσουν τον πλούτο της κι ότι είμαστε κι εμείς ένα κομμάτι της φύσης και πρέπει να την εκτιμούμε και να τη σεβόμαστε. Πρέπει να μάθουμε να ζούμε αρμονικά με το περιβάλλον γύρω μας. Και μέσα από αυτή τη διαδικασία να αποκτήσουν μια οικολογική στάση ζωής.

Διαθεματική προσέγγιση των βοτάνων και των μπαχαρικών από την πλευρά…

-  Του μύθου (μύθος της Αμαρυλλίδας και του Αλταίονα, της Φυλλίδας και του Δημοφώντα, της Αφροδίτης και του Άδωνη, του Κρόκου και του Ερμή, του Κρόκου και της Σμίλακας, του Νάρκισσου, του Νάρκισσου και της Ηχούς, του Νάρκισσου και της Δάφνης, της Δάφνης, της Ορχιδέας, της Σύριγγας, του ρόδου, του Υάκινθου, της βιόλας, της Αγαύης, της Αλθαίας, του Ασφόδελου, της Αχιλλέας, της Γλαδιόλας, της Βελανιδιάς, του έλατου, της ελιάς, του Ελλέβορου, της Ιτιάς, της Κασσιόπης, της Κενταύρειας, του Κολχικού- του δηλητήριου που σκότωσε η Μήδεια τα παιδιά της, του Κυπάρισσου, της Μίνθης και του Παίωνα)

-  Της λογοτεχνίας (Α. Βαλαωρίτης, Κ. Παλαμάς «Ο θάνατος του παλληκαριού», Α. Παπαδιαμάντης «Η φόνισσα», Το δέντρο που έδινε του Σελ Σίλβερσταϊν, ένα δέντρο μια φορά του Ε. Τριβιζά, Το Σαρανταβότανο, κρητική λογοτεχνία: Η βοσκοπούλα, Ο Ερωτόκριτος, Η Ερωφίλη)

-  Των παραμυθιών (το παραμύθι με τον ήλιο και την ινδιάνα, που τη μεταμόρφωσε σε ηλιοτρόπιο, το παραμύθι του γιασεμιού με τον κινέζο αυτοκράτορα, το παραμύθι με την πεπίτα και την ποϊνσέττια, το παραμύθι του Φαράχ και της Σχιρίν σχετικά με τις τουλίπες, ο γερμανικός θρύλος για τα λευκά χρυσάνθεμα κτλ.)

-  Της Δημοτικής ποίησης, του τραγουδιού και της μουσικής (βασιλικός θα γίνω, μάνα σγουρός βασιλικός, ο εφιάλτης της Περσεφόνης, δυόσμος και κανέλα, ο δυόσμος κι ο βασιλικός, πως το τρίβουν το πιπέρι, η φλαμουριά σε μουσική Franz Schubert, η ανάμνηση της Ε. Βιτάλη, σε πότισα ροδόσταμο σε στίχους Ν. Γκάτσου και μουσική Μ. Θεοδωράκη, γιαρέμ γιαρέμ σε στίχους Ν. Γκάτσου και μουσική Γ. Χατζηνάσιου, συνταγές μαγειρικής από τους Χαΐνιδες κτλ)

-  Των εθίμων (των Αγίων Σαράντα μαζεύουν ζοχό, ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα βάγια)

-  Της τέχνης (ανθισμένη αμυγδαλιά του Β. Βαν Γκογκ, ανθισμένη αμυγδαλιά του Πιερ Μπονάρ, μαζεύοντας ανθούς αμυγδαλιάς του Τζον Γουίλιαμ Γουότερχάουζ)

-  Της διακόσμησης (πορτοκάλια με γαρύφαλλα, αποξηραμένα κλωνάρια βοτάνων)

-  Της θρησκείας (το χαμομήλι του Αγίου Γεωργίου, το δενδρολίβανο της Παναγιάς, ο βασιλικός της Αγίας Ελένης, ο κρίνος της Παναγιάς)

-  Της διατροφής (συνταγές με βότανα)

-  Της υγείας (γιατροσόφια με βότανα και μπαχαρικά)

-  Της μελισσοκομίας (π.χ. θυμάρι)

-  Της ομορφιάς (καλλυντικές κρέμες, μάσκες ομορφιάς)

-  Της αρχαιότητας (δάφνινο στεφάνι και Ολυμπιακοί αγώνες, η Άρτεμη με στεφάνι από δίκταμο, Ιπποκράτης, Ασκληπιός κτλ)

-  Των βαφών (φυσικός τρόπος βαφής αυγών, βαφές μαλλιών)

Δραστηριότητες για την προσέγγιση του θέματος:

1.     Φτιάχνουμε τη συλλογή μας από βότανα και μπαχαρικά

2.    Κατασκευάζουμε βοτανολόγιο

3.    Φτιάχνουμε και δοκιμάζουμε ροφήματα

4.    Φτιάχνουμε αρωματικά χώρου

5.    Βάφουμε μαλλί- βαμβάκι με βότανα

6.    Βάφουμε αυγά με βότανα

7.    Παίζουμε παζλ γνώσεων με βότανα και μπαχαρικά

8.    Ψάχνουμε παροιμίες, αινίγματα, δημοτικά ποιήματα, μαντινάδες

9.    Διαβάζουμε αρχαίους μύθους με βότανα (βλέπουμε video σχετικά με τους μύθους).

10. Διαβάζουμε λαϊκά και σύγχρονα παραμύθια με βότανα

11.  Παίζουμε παιχνίδια με βότανα

12. Δραματοποιούμε μύθους σχετικούς με βότανα.

13. Ζωγραφίζουμε βότανα

14. Επεξεργαζόμαστε στατιστικά στοιχεία (κατασκευή ερωτηματολογίου σχετικά με βότανα, μυρωδικά και μπαχαρικά που χρησιμοποιούμε, καλλιεργούμε, έχουμε στο σπίτι μας κτλ.)

Αναλυτική παρουσίαση των δραστηριοτήτων:

Η αφόρμηση για την επεξεργασία του θέματος έγινε με την ανάγνωση του βιβλίου του Σελ Σιλβερστάιν «Το δέντρο που έδινε». Στόχος ήταν η ευαισθητοποίηση των μαθητών σε περιβαλλοντικά θέματα. Αφού το διαβάσαμε, οι μαθητές το τροποποίησαν σε μορφή σεναρίου και το έπαιξαν σε σκετς στην τάξη (δραματοποίηση).

Στο τέλος δόθηκε φύλλο εργασίας για συμπλήρωση.

Δείτε ζωγραφιές των παιδιών.

Στη συνέχεια είδαμε σε ταινία μικρού μήκους το έργο του Ε. Τριβιζά «Ένα δέντρο μια φορά» (ήταν και επίκαιρο λόγω Χριστουγέννων).

Στο τέλος δόθηκε φύλλο εργασίας για συμπλήρωση.

Δείτε ζωγραφιές των παιδιών.

Επικεντρώσαμε το ενδιαφέρον μας στα βότανα και τα αρωματικά που έχουμε στο σπίτι μας και σε τι μας ωφελούν. Στους μαθητές δόθηκε ένα ερωτηματολόγιο με το οποίο έκαναν μια έρευνα στο οικογενειακό, συγγενικό ή φιλικό τους περιβάλλον για να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα σχετικά με τα βότανα και μπαχαρικά που χρησιμοποιούμε, καλλιεργούμε, μαζεύουμε κτλ.

Φέραμε στην τάξη διάφορα γνωστά (ή και λιγότερο γνωστά) βότανα και μπαχαρικά και παίξαμε ένα παιχνίδι. Χωριστήκαμε σε ομάδες. Ένας μαθητής από κάθε ομάδα σηκωνόταν, έδενε τα μάτια του με ένα μαντίλι και προσπαθούσε να μαντέψει με την αφή, την όσφρηση ή και τη γεύση ποιο βότανο ή μπαχαρικό κρατάει στα χέρια του. Κέρδιζε η ομάδα που το έβρισκε πρώτη. Έτσι φτιάξαμε ένα βοτανολόγιο. (Όταν ολοκληρωθεί, θα αναρτηθεί φωτογραφία του).

Μια άλλη φορά φέραμε στην τάξη βότανα, τα οποία βράσαμε και ήπιαμε για να τα δοκιμάσουμε. Είχε προηγηθεί έρευνα μεταξύ των μαθητών για το πιο βότανο τους κίνησε την περιέργεια περισσότερο, ποιο μύριζε καλύτερα, ποιο δεν έχουν δοκιμάσει ποτέ, ποιο θα ήθελαν να δοκιμάσουν κτλ.

Με αφορμή τα αρώματα που μύριζαν κάθε φορά στη τάξη μας, μιλήσαμε με τους μαθητές για διακόσμηση με αρωματικά βότανα και μπαχαρικά. Όλοι ήξεραν ότι τα Χριστούγεννα, π.χ., φτιάχνουμε αρωματικά διακοσμητικά με πορτοκάλια και γαρυφαλόκαρφα. Επίσης όλοι ήξεραν ότι υπάρχουν κεριά που μέσα έχουν διάφορα αποξηραμένα φυτά και αρωματικά.

Χωρίστηκαν σε ομάδες και έφεραν πληροφορίες για διάφορα βότανα και μπαχαρικά που ήθελαν. Έτσι συγκεντρώσαμε πληροφορίες, τις οποίες εμπλούτισα με επιπλέον υλικό και πληροφορίες. Φτιάξαμε ένα παιχνίδι, του οποίου σκοπός είναι να αντιστοιχίσουμε τις εικόνες με τα κείμενα.

Ασχοληθήκαμε με παροιμίες, αινίγματα,  μαντινάδες και στιχάκια που έχουν να κάνουν με βότανα.

Στο τέλος δόθηκε φύλλο εργασίας για συμπλήρωση.

Βέβαια δε θα μπορούσαν να λείπουν τα δημοτικά τραγούδια, αλλά και άλλα είδη μουσικής που μιλούν για βότανα. Έτσι θυμηθήκαμε τραγούδια όπως: "Βασιλικός θα γίνω στο παραθύρι σου", "Μάνα σγουρός βασιλικός", "Μαντζουράνα μου", "Ο δυόσμος κι ο βασιλικός και το Μακεδονήσι" αλλά και τραγούδια όπως: "Δυόσμος και κανέλα" της Λ. Καλημέρη, "Γιαρέμ γιαρέμ" σε στίχους Ν. Γκάτσου και μουσική Χατζηνάσιου που τραγουδάει η Δήμητρα Γαλάνη και πολλά άλλα. Στους μαθητές δόθηκαν οι στίχοι των τραγουδιών με κενά τα οποία έπρεπε να συμπληρώσουν ενώ άκουγαν το τραγούδι. (Ανάμνηση, Δύση και ανατολή, Ο εφιάλτης της Περσεφόνης, Φλαμουριά, Γιαρέμ-γιαρέμ, Κόκκινη ιστορία, Σε πότισα ροδόσταμο, Βασιλικός θα γίνω). Τα ίδια φύλλα εργασίας μπορείτε να τα συμπληρώσετε και ψηφιακή μορφή (έγιναν με το λογισμικό Hot Potatoes): Ανάμνηση, Δύση και ανατολή, Ο εφιάλτης της Περσεφόνης, Γιαρέμ-γιαρέμ, Σε πότισα ροδόσταμο, Βασιλικός θα γίνω.

Στη συνέχεια ασχοληθήκαμε με τα βότανα και τα μπαχαρικά στη λογοτεχνία και στην ποίηση. Ακούσαμε το τραγούδι Ο εφιάλτης της Περσεφόνης  σε στίχους Ν. Γκάτσου και μουσική Μ. Χατζηδάκη. Συζητήσαμε για το ποίημα, το οποίο τους ήταν γνωστό από το βιβλίο της Γλώσσας. Διαβάσαμε το ποίημα «Το Σαρανταβότανο» και προσπαθήσαμε να καταλάβουμε ποια είναι τα 40 βότανα που αναφέρονται σ' αυτό. Μιλήσαμε για τις διαφορετικές ονομασίες των βοτάνων ή των μυρωδικών στα διάφορα μέρη της Ελλάδας, π.χ. μακεδονήσι είναι ο μαϊντανός, στην Κρήτη το δίκταμο το λένε έρωντα και το δεντρολίβανο το λένε αρισμαρί, κ.ά. Αφού βρήκαμε τα βότανα, τα ζωγραφίσαμε και κρεμάσαμε τις ζωγραφιές στην τάξη μας. Μιλήσαμε για την Κρητική Λογοτεχνία, στην οποία γίνεται εκτενής λόγος για τα βότανα, όπως π.χ. στον Ερωτόκριτο και στην Ερωφίλη, στη Βοσκοπούλα και αλλού. Διαβάσαμε σε περίληψη τη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη και το Θάνατο του παλληκαριού του Παλαμά, είδαμε κάποιους στίχους του Βαλαωρίτη που μιλούν για βότανα. Ζωγραφίσαμε τις εντυπώσεις μας.

Από τις πιο ενδιαφέρουσες ενότητες ήταν τα βότανα και τα φυτά στην Ελληνική Μυθολογία. Διαβάζαμε μύθους και συμπληρώναμε φύλλα εργασίας:

- Αφροδίτη και Άδωνης (ιστορία, φύλλο εργασίας)

- Αμαρυλλίς και Αλταίων (ιστορία, φύλλο εργασίας)

- Άστερ (ιστορία, φύλλο εργασίας)

- Φυλλίς και Δημοφών (αμυγδαλιά) (ιστορία, φύλλο εργασίας)

- Ίρις (ιστορία, φύλλο εργασίας, "Ίριδες" του ΒίνσεντΒαν Γκόνγκ)

- Νάρκισσος (ιστορία, φύλλο εργασίας)

Ψάχνοντας στο διαδίκτυο, βρήκαμε και είδαμε και video σχετικά με κάποιους από τους παραπάνω μύθους:

http://www.youtube.com/watch?v=1zlUwo5KCoI (ο μύθος της Αμαρυλλίδας και του Αλταίονα),

http://www.youtube.com/watch?v=-1t3oCNk-Sw (ο μύθος της αμυγδαλιάς),

http://www.youtube.com/watch?v=QWcV8GskdBQ (ο μύθος του Νάρκισσου)

Διαβάσαμε παραμύθια, ιστορίες και θρύλους σχετικούς με βότανα, όπως "Ο ήλιος και η ινδιάνα" (φύλλο εργασίας).

Και στη θρησκεία μας δε λείπουν οι αναφορές στα βότανα. Το χαμομήλι του Αϊ Γιώργη, ο βασιλικός της Αγίας Ελένης που την οδήγησε με τη μυρωδιά του να βρει τον Τίμιο Σταυρό, το δεντρολίβανο της Παναγιάς, που λέγεται ότι αρχικά είχε άσπρα άνθη, αλλά η Παναγία κατά τη φυγή της άπλωσε πάνω σε ένα θάμνο δεντρολίβανο τον μανδύα της κι έτσι τα άνθη του πήραν το μπλε χρώμα προς τιμήν Της. Μάλιστα λένε ότι ο θάμνος γίνεται τόσο ψηλός όσο ήταν ο Χριστός και ότι μόλις γίνει 33 χρονών είτε σταματάει να μεγαλώνει είτε μαραίνεται. Άλλο ένα λουλούδι που αναφέρεται στη θρησκεία μας είναι "Ο κρίνος της Παναγιάς" (Μόλις ολοκληρωθεί, θα αναρτηθεί το σχετικό φύλλο εργασίας).

Πολλά έθιμα συνδέονται με βότανα ή μυρωδικά ή με παλιές παραδόσεις: την ημέρα των Αγίων Σαράντα μαζεύουν οι γυναίκες ζοχό. Λένε ότι ο ζοχός είναι το αντίδοτο για το δηλητήριο των φιδιών. Επιστήμονες έχουν παρατηρήσει ότι ο σκαντζόχοιρος δεν τρώει το φίδι αν δεν βρίσκεται κοντά σε ζοχό. Αμέσως μόλις το φάει, τρώει ζοχό για να καταπολεμήσει το δηλητήριο.

Θαυμάσαμε πολλά έργα τέχνης που έχουν να κάνουν με βότανα, λουλούδια ή μυρωδικά που χρησιμοποιούμε, όπως π.χ. την "Ανθισμένη αμυγδαλιά" του Β. Βαν Γκογκ, την "Ανθισμένη αμυγδαλιά" του Πιερ Μπονάρ, το "Μαζεύοντας ανθούς αμυγδαλιάς" του Τζον Γουίλιαμ Γουοτερχάουζ και "Τα ηλιοτρόπια" του Βίνσεντ Βαν Γκογκ.

(Κάντε κλικ στις εικόνες για να τις δείτε σε μεγάλο μέγεθος.)

Είδαμε και έργα της νεαρής φωτογράφου και καλλιτέχνιδας Kelly McCollam που χρησιμοποίησε μια καινούργια και παράξενη μέθοδο για την αναδημιουργία διάσημων πινάκων του Van Gogh.

(Κάντε κλικ στις εικόνες για να τις δείτε σε μεγάλο μέγεθος.)